Distanza/Απόσταση

Οι λέξεις των ημερών μας – Τζουζέππε Πατότα

Οι σπουδαστές και οι καθηγητές κάνουν μαθήματα, διαγωνίσματα, ακόμη και εξετάσεις εξ αποστάσεως, δουλεύουμε και επικοινωνούμε εξ αποστάσεως. Στην ουρά στο ταχυδρομείο, στο φαρμακείο ή στο σούπερ μάρκετ πρέπει να διατηρούμε μια ασφαλή απόσταση. Τι είναι η απόσταση; Στη γεωμετρία, η απόσταση είναι το μήκος του τμήματος της ευθείας γραμμής που συνδέει δύο σημεία. Στην καθημερινή ζωή, η απόσταση είναι το μήκος της διαδρομής μεταξύ δύο τόπων, δύο αντικειμένων, δύο ανθρώπων.

Η απόσταση, όμως, μπορεί να αφορά όχι μόνο τον χώρο, αλλά και τον χρόνο: μπορώ να πω, για παράδειγμα, ότι μεταξύ του Πετράρχη [Francesco Petrarca] και του Λεοπάρντι [Giacomo Leopardi] υπάρχει μια απόσταση πέντε αιώνων. Με μεταφορική έννοια, η απόσταση μπορεί να αφορά την αξία: μιας και ανέφερα τον Πετράρχη, συνεχίζω μαζί του και λέω ότι ανάμεσα στον Πετράρχη και τους πετραρχιστές (δηλαδή τους ποιητές που από τον 15ο αιώνα και μετά προσπάθησαν να τον μιμηθούν) υπάρχει μια τεράστια απόσταση.

Η απόσταση, έπειτα, μπορεί να αφορά κοινωνικές συνθήκες, και στην περίπτωση αυτή σημαίνει διαφορά. Αυτή, ομολογώ, είναι μια απόσταση που δεν μου αρέσει πολύ. Και δεν είμαι ο μόνος στον οποίο δεν αρέσει. Το άρθρο 3 του Συντάγματός μας ακυρώνει, όσον αφορά δικαιώματα και υποχρεώσεις, αυτό το είδος απόστασης και ορίζει, τουτέστιν λέει: «Όλοι οι πολίτες έχουν ίση κοινωνική αξιοπρέπεια και είναι ίσοι ενώπιον του νόμου, χωρίς διάκριση φύλου, φυλής, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών απόψεων, προσωπικών και κοινωνικών συνθηκών».

Ο Τζουζέππε Πατότα, καθηγητής ιταλικής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σιένας, είναι μέλος της ιταλικής Ακαδημίας και της Ακαδημίας της Αρκαδίας.

VIDEO

Le parole dei nostri giorni - Giuseppe Patota

Studenti e professori fanno lezioni, interrogazioni e perfino esami a distanza, si lavora e si comunica a distanza; in fila alle poste, in farmacia o nel supermercato dobbiamo mantenere una distanza di sicurezza. Che cos’è la distanza? In geometria, la distanza è la lunghezza del tratto di linea retta che congiunge due punti; nella vita di tutti i giorni, la distanza è la lunghezza del percorso fra due luoghi, due oggetti, due persone.

La distanza, però, può riguardare non soltanto lo spazio, ma anche il tempo: posso dire, per esempio, che tra Francesco Petrarca e Giacomo Leopardi c’è una distanza di cinque secoli. In senso figurato, la distanza può riguardare il valore: visto che ho nominato Petrarca, continuo con lui e dico che fra Petrarca e i petrarchisti (cioè i poeti che, dal Quattrocento in poi, cercarono di imitarlo) c’è una distanza enorme.

La distanza, poi, può riguardare le condizioni sociali, e in questo caso significa differenza. Questa, ve lo confesso, è una distanza che non mi piace molto. Sono in buona compagnia. L’articolo 3 della nostra Costituzione annulla, in termini di diritti e di doveri, questo tipo di distanza e recita, cioè dice: «Tutti i cittadini hanno pari dignità sociale e sono eguali davanti alla legge, senza distinzione di sesso, di razza, di lingua, di religione, di opinioni politiche, di condizioni personali e sociali».

Giuseppe Patota, professore ordinario di Linguistica italiana presso l’Università di Siena, è Accademico della Crusca e socio nazionale dell’Accademia dell'Arcadia.